segunda-feira, 11 de setembro de 2023

CONTO DE JACIARA EM XOKÓ DA FAMÍLIA KATUANDI / TSALLANA JACIARA NI SEOKOSE KASENDI KATUANDI NI NY


 Os índios Xocós ficaram conhecidos pela história a partir do século XIX, como habitantes da Ilha de São Pedro em Porto da Folha, Sergipe. Mas anteriormente os Xocós moravam em Pão de Açúcar, Alagoas, ali tinham uma grande aldeia, esta tribo tinham relações com os Aramurus da Ilha de São Pedro. No final do século XVII apareceu na Aldeia dos Xocós em Pão de Açúcar, um Chefe Indígena Muirá Ubi conhecido como Arco Verde, estava arregimentando tropas para compor o Terço de Domingos Jorge Velho, o objetivo dessa campanha era acabar as rebeliões da Capitania de Pernambuco. Muirá Ubi Arco Verde, passou vários muito tempo morando na aldeia, tomou como esposa a índia Jaciara, dessa união matrimonial nasceu uma menina que o chamou de Tereza Muirá. Apóis treinar os índios para a guerra, muitos Xocós , acompanharam Arco Verde na luta contra os quilombos, rebeliões dos Kariris no Sertão. Alguns indígenas voltaram depois da luta terminada, outros morreram nas batalhas, mas Arco Verde nunca mais retornou para a Aldeia Xocó. Devido a aproximação dos brancos na aldeia os Xocós migraram para a Ilha de São Pedro, ficando juntos aos Aramurus, houve muitas disavenças dos dois grupos, mas constantes casamentos de ambas as etnias formaram um só povo. Os índios ainda tem um Canto de Toré que relembra Tereza Muirá, filha de Arco Verde e Jaciara :

"DONA TEREZA,

EU VOU EMBORA

BIS...

VOU LA PRA CIMA PRO SERTÃO

EU VOU EMBORA...

BIS... "



Xokó


Ahikónefana Seokosena siba naky ambete tsallana ti karândi 19 (kana apu) ni sibana sire ahikatsa São Pedro ni Porto da Folha, Sergipe ny bare. Nawara Seokosena sibana sire Pão de Açúcar ny ako, akoma tuaseh nasi, tuaseh nami sibana sire andina Aramuruna ahikatsa São Pedro ni kyny. Serendi karândi 17 (kana tura), sibatu taremanu tuaseh Seokosena ni Pão de Açúcar ny a tuasetipiandi Muirá Ubi katine Sabue Shumenka bare, siba naky tuarama tuolofona gama Terço de Domingos Jorge Velho ky, karamanundi mallidzandi nami siba naky sere saloyondina Tipiandi Amaparatu. Muirá Ubi Sabue Shumenka, sibatu maha mallu kri pama tuaseh ny, sibatu siâra ahikónefa Jaciara, andi kasiâra nami ni sibatu seh semeseh naky kâmalla Tereza Muirá. Wobô kallutu ahikónefa mallidza, Seokosena mallu sibana naky garemanu Sabue Shumenka sayondi so kilumbuna, saloyondina Llafana Kamutu. Ahikónefa sollune sibana naky rotare wobô kasere sayondi, olosana sibana sere sayondina ny, Sabue Shumenka kâêyo rotare tuaseh Seokose ni ako. Tarenami Kraina tuaseh ny, Seokosena sibana amamanu ahikatsa São Pedro ni, sibana naky naminy Aramuruna kyny, sibatu sire sayondina tu tuandina shi, mallu siârandina tuti tuasendina naminy kakara a asena. Ahikónefana sibana llure kallana Tora sirotinewarandi Tereza Muirá ni, kóseh Sabue Shumenka Jaciara kyny: 

"SEMANUTI, 

IBASEKI REMANU 

TU... 

IBASEKI RE TIPIAKY KAMUTU KY 

IBASEKI REMANU 

TU...




Autores da matéria: Tradução na língua Xokó Suã Ari Llusan, História e Português Nhenety KX



Nenhum comentário: